पौष पुत्रदा एकादशी ही वर्षातील पहिली एकादशी म्हणून गुरुवारी, १३ जानेवारी रोजी, भो’गीच्या दिवशी साजरी केली जाईल. एकादशीचे व्रत भगवान विष्णूला समर्पित आहे. हे व्रत पाळल्याने निपु’त्रिकांना भगवान विष्णूच्या कृपेने संतती प्राप्त होते. तसेच, ज्यांना मुले आहेत, त्यांची मुले कुशाग्र, हुशार आणि सुदृ’ढ बनतात. 

पुत्रदा एकादशीला मुक्कोटी एकादशी आणि काही ठिकाणी वै’कुंठ एकादशी असेही म्हणतात. या एकादशीचे व्रत केल्याने मनोकामना तर पूर्ण होतातच पण माणसाचे सर्व दुःखही दूर होतात. हे व्रत दरवर्षी पौष महिन्यातील शुक्ल पक्षातील एकादशीला साजरे केले जाते. या दिवशी भोगीचा सणही साजरा केला जाणार असून दुसऱ्या दिवशी मकर संक्रांतीचा सणही साजरा केला जाणार आहे. 

महत्त्व – पुराणांमध्ये पुत्रदा एकादशीचे विशेष महत्त्व सांगितले आहे. पुत्रदा एकादशीचे महत्त्व सांगताना भगवान श्रीकृष्णाने युधिष्ठिराला असेही सांगितले की, या व्रताचे पालन केल्याने सर्वात मोठे त्यागाचे फळ मिळते आणि जोडप्याने नियम आणि विधिवत पूजा केल्यास त्यांना उत्तम संतती प्राप्त होते. या व्रताच्या प्रभावाने व्यक्तीची सर्व पापे नष्ट होतात आणि मृ’त्यूनंतर व्यक्तीला वै’कुंठधा’म प्राप्त होते.

जरी हे व्रत सं’ततीप्राप्तीसाठी खूप चांगले मानले जाते, परंतु हे व्रत मनापासून पाळल्यास माणसाच्या सर्व मनोकामनाही पूर्ण होतात. असे मानले जाते की या दिवशी व्रत न ठेवता केवळ पूजा आणि कथा ऐकल्यास त्या व्यक्तीला वाजपेय यज्ञासारखे शुभ फल प्राप्त होते. 

पौष पुत्रदा एकादशी – पुत्रदा एकादशी व्रताचा शुभ मुहूर्त १३ जानेवारी गुरुवार 
पुत्रदा एकादशी तिथी : १२ जानेवारी, बुधवार, दुपारी ४:४ ९ वाजता 
पुत्रदा एकादशी तिथीची समाप्ती: पुत्रदा एकादशीचा उपवास १३ जानेवारी, गुरुवार, ०७.२३
मुहूर्त : शुक्रवार, 14 जानेवारी रोजी सकाळी 10 वाजेपर्यंत.

पौष पुत्रदा एकादशीची उपासना पद्धत – पुत्रदा एकादशीचे व्रत दशमी तिथीपासून सुरू होते आणि द्वादशी तिथीपर्यंत पारणेपर्यंत चालते. त्यामुळे दहाव्या दिवशी सूर्यास्तापूर्वी भोजन करावे. दुसऱ्या दिवशी ब्रह्म मुहूर्तावर उठून स्ना’न करून ध्यान करून व्रताचा संकल्प करावा. पुष्कळ लोक नि’र्जला व्रत ठेवतात तर पुष्कळ लोक फलाहार करुन व्रत करतात, या दोन्ही पद्धती योग्य मानल्या जातात. 

यानंतर एका चौरंगावर लाल कपडा टाकून भगवान विष्णूची मूर्ती किंवा फोटो ठेवा आणि कलशाची स्थापना करा. त्यानंतर लाल कपड्याने कलश बांधून त्याची पूजा करावी. भगवान विष्णूंना गंगाजल, तीळ, तुळशीची पाने, फुले, पंचामृत अर्पण करुन विधीवत पूजा करून नैवेद्य व फळे अर्पण करावीत. 

भगवान विष्णूला तुळशीची पाने अर्पण करा. यानंतर उदबत्ती व आरती करून विष्णु सहस्रनामाचा पाठ करा आणि संत गोपाळांच्या मंत्रांचा जप करा. यानंतर संध्याकाळी पुन्हा पूजा करा. एकादशीच्या दिवशीही तुळशीची पूजा करावी. यानंतर आपण फलाहार घेऊ शकता.

पुत्रदा एकादशी व्रत कथा – एके काळी सुकेतुमान राजा भद्रावतीपुरीत राज्य करत होता. त्याच्या राणीचे नाव चंपा होते. त्यांना मूलबाळ नव्हते, त्यामुळे पती-पत्नी दोघेही नेहमी चिंतेत आणि दु:खात राहत होते. या शोकात एके दिवशी राजा सुकेतुमान वनात गेला. राजाला तहान लागल्यावर तो एका तलावाजवळ पोहोचला. तेथे अनेक ऋषी वेदांचे पठण करीत होते. राजाने त्या सर्व ऋषींची पूजा केली. प्रसन्न होऊन ऋषींनी राजाला वरदा’न मागायला सांगितले. 

पौष महिन्यातील शुक्ल पक्षातील एकादशीला पुत्रदा एकादशी असे मुनींनी सांगितले. त्यादिवशी उपवास केल्याने गुणवान संतती प्राप्त होतात. तुम्हीही असाच उपवास ठेवा. ऋषींच्या सांगण्यावरून राजाने पुत्रदा एकादशीचे व्रत केले. काही दिवसांनी राणी चंपा गरोदर राहिली. योग्य वेळी, राणीने एका हुशार मुलाला जन्म दिला, ज्याने वडिलांना त्याच्या गुणांनी सं’तुष्ट केले आणि न्यायाने राज्य केले.

पौष पुत्रदा एकादशीच्या दिवशी करा या गोष्टी – पुत्रदा एकादशीच्या दिवशी सकाळी पती-पत्नी मिळून भगवान विष्णूची पूजा करतात आणि त्यांना पांढरी फुले अर्पण करतात. जे लोक हे व्रत करतात त्यांनी दशमी तिथी पासूनच भगवान विष्णूचे ध्या’न करावे. एकादशीच्या दिवशी पती आणि पत्नी दोघांनी विष्णू स’हस्त्रनामाचे पठण करावे आणि बाळ गोपाळांच्या मंत्रांचा जप करावा. 

मंत्राचा जप केल्यानंतर, देवाचा आशीर्वाद घ्या आणि गरीब आणि गरजू लोकांना प्रसाद, अन्न किंवा आवश्यक वस्तू दा’न करा. त्याचबरोबर जे व्रत करत नाहीत त्यांनीही या दिवशी सदाचाराचे पालन करावे. तसेच कोणत्याही झाडाच्या फुलाची पाने तोडू नका. या दिवशी एकादशीची कथा अवश्य ऐकावी. एकादशीचे व्रत करणाऱ्या व्यक्तीने अंथरुणावर झो’पू नये आणि रा’त्री जा’गरण करावे.